Leesbegrip in beeld: op een dynamische manier toetsen van tekstbegrip!

Leesbegrip in beeld, mijn impressie (08-02-’20)

Tijdens ReseachED 2020 in Nijkerk op 11 januari 2020, besloot ik er vooral een Engelstalige dag van te maken. Alleen 1 Nederlandstalige lezing wilde ik als fanatiek aanhanger van het nieuwe (begrijpend) lezen natuurlijk niet missen: “Leesbegrip in beeld”.

(file:///D:/Gebruikers/Gebruiker/Downloads/Scheltinga-Keuning-researchED_2020.pdf )

De beschrijving beloofde een andere manier van het meten van leesbegrip en bij een andere aanpak hoort uiteraard een andere meting. De lezing werd gehouden door Femke Scheltinga, onderzoeker van ITTA (kennisinstituut voor taalontwikkeling) en Jos Keuning, onderzoeker van CITO. Zij hebben een praktijkgericht onderzoek uitgevoerd waarbij het anders meten van leesbegrip centraal stond. Er ontstond gaandeweg het onderzoek een prototype waarmee je de leesvaardigheid op woord-, zins- en tekstniveau in samenhang in kaart kan brengen (voor een infographic: https://www.cito.nl/-/media/files/kennis-en-innovatie-onderzoek/cito-infographic-leesbegrip-in-beeld.pdf?la=nl-NL).

Praktijkgericht betekent dat zij het onderzoek uitvoerden in samenwerking met scholen van het Samenwerkingsverband Kans en Kleur te Wychen. Het onderzoek, gefinancierd met ondersteuning van het NRO, duurde 3 jaar en de resultaten presenteerden zij in hun lezing.

Een infographic van het proces vind je hier: https://www.cito.nl/-/media/files/kennis-en-innovatie-onderzoek/cito-in-het-kort-leesbegrip-in-beeld.pdf?la=nl-NL&hash=89D7BC522B900FAB686A4A5704349F766B50690E

Aanleiding van het onderzoek was dat leerkrachten aangaven dat de uitslag van de huidige toetsen voor begrijpend lezen eigenlijk weinig zicht geven op het complexe proces van begrijpend lezen. Zij gaven aan vooral behoefte te hebben aan een instrument dat:

- inzicht zou verstrekken in de deelprocessen van begrijpend lezen (technisch lezen; woordenschat;   

  inferenties en tekstbegrip).

- eenvoudig zou zijn af te nemen

- een vertaalslag zou maken naar het onderwijs

De deelprocessen zijn afzonderlijk te toetsen met allerlei toetsen, maar de samenhang ertussen is lastig te duiden voor een groepsleerkracht. En vooral het vervolg bedenken voor de ondersteuning van die specifieke leerling vergt veel creativiteit.

Dus , gaven leerkrachten aan, geef ons:

• Een toets met directe feedback voor de leerling die hem maakt
• Een toets die de deelvaardigheden duidelijk in beeld brengt
• Een toets waar een leesleerprofiel uitrolt met tips hoe daar in de praktijk op te anticiperen.

De toets werd uiteindelijk een digitale dynamische toets waar bij de volgende achtereenvolgende opdrachten aan bod kwamen:

1. Woordbeeld (technische leesvaardigheid)

2. Woordenschat (betekenis van kernwoorden uit de tekst)

3. Verbanden (verband tussen belangrijke zinnen in de tekst)

4. Tekstbegrip (begrip van de centrale boodschap van de tekst)

De volgorde werd speciaal zo bedacht, zodat de feedback de volgende deelvaardigheid niet positief zou beïnvloeden, wat niet helemaal te voorkomen was. Dit om een zo zuiver mogelijk beeld te krijgen van de deelprocessen.

Uiteindelijk werd besloten de toets af te nemen in gr5, gr6 en gr7 in oktober in 6 weken tijd.

Een informatief filmpje over de toets vind je hier: https://www.youtube.com/watch?time_continue=18&v=MINZcO1IRzU&feature=emb_logo

Uit de toets waren 5 leerprofielen te destilleren

Profiel 1: Woordbeeld, bij deze leerlingen komt het leesbegrip moeilijk tot stand vanwege een technisch leesprobleem

Profiel 2: Woordenschat, deze leerlingen beschikken over te weinig woorden om de tekst goed te kunnen begrijpen.

Profiel 3: Verbanden, deze leerlingen vinden het moeilijk om verbanden te leggen tussen woorden, zinnen en/of tekstdelen.

Profiel 4: Woordenschat en verbanden, deze leerlingen hebben een profiel dat bestaat uit een combinatie van profiel 2 en 3.

Profiel 5: Harmonisch, deze leerlingen scoren op alle onderdelen even hoog of even laag. Hun algemeen niveau van tekstbegrip haal je uit het onderdeel Tekstbegrip.

Bij elk profiel hoort een aanpak in de praktijk met als doel het tekstbegrip te verbeteren door bepaalde deelvaardigheden extra te oefenen. De leerkracht krijgt hiervoor tips en ideeën om uit te proberen.

Zie ook dit beknopte overzicht voor een idee: https://www.cito.nl/-/media/files/kennis-en-innovatie-onderzoek/cito-leesleerprofielen-leesbegrip-in-beeld.pdf?la=nl-NL

Positieve bevindingen na 3 jaar onderzoek:

• Het werkt goed om deelvaardigheden van tekstbegrip in samenhang en dynamisch te toetsen
• De toets geeft leesprofielen in plaats van scores (fijn voor zowel leerkrachten, kinderen als ouders).
• Leerlingen zijn enthousiast (dus aan motivatie ontbreekt het vast niet)
• Er is een koppeling mogelijk met concrete lesactiviteiten en met bestaande methodes en methodieken
• Professionalisering van de leerkracht is bepalend (en nodig) om leesprofielen te kunnen duiden en om lesactiviteiten op maat te kunnen ontwikkelen
• Door de directe feedback leidt de toets zelf tot meer tekstbegrip (zeer waardevolle bijkomstigheid)

Mijn vraag na afloop van dit positieve verhaal was richting Jos Keuning: wat gaat CITO doen met deze resultaten?

Bij het Voorjaarscongres van de Vereniging van Taalspecialisten in 2018 was een medewerkster van CITO aanwezig die ons vroeg om input voor verbetering van de CITO Begrijpend Lezen. Volgens mij is er geen mooiere input dan dit onderzoek. Het antwoord van Keuning was duidelijk en teleurstellend: De volgende stap is de financiering, dus botweg gezegd: Wie gaat dit betalen?

En het antwoord bleef in de lucht hangen.

Maar wat een mooie ontwikkeling. Er zijn vast nog enkele losse eindjes en er moet vast nog een en ander beter worden afgestemd, maar ik sta uiteindelijk achter deze manier van toetsen van tekstbegrip. Het zou aan te bevelen zijn als er een vervolg zou worden gegeven aan bovenstaand proces en er een échte toets “Leesbegrip in beeld” zou komen. Ik duim!

Terry van de Beek

Taal- en dyslexiespecialist

Dyadon advies & training

Natuurlijk roept het bovenstaande bij mij ook vragen op:

• De toets wordt niet voorgelezen en interessant zou zijn om te weten of leerlingen met dyslexie nu op bepaalde onderdelen (zoals bijvoorbeeld leestechniek) uitvallen? Er is namelijk geen tijdsfactor gebonden aan het geven van een antwoord. En het hebben van de diagnose dyslexie is niet meegenomen in het onderzoek.
• Is er sprake van een A- en een B-versie van de toets? Of zou die optie er kunnen komen?
• Hoe is het niveau van de teksten bepaald (ik meende gehoord te hebben op basis van AVI en CLIB?)?
• Achtergrondkennis is een belangrijke voorwaarde voor goed tekstbegrip. In hoeverre heeft dit in het onderzoek een rol gespeeld?

Extra informatie is te lezen in deze publicatie: https://www.cito.nl/-/media/files/citolab/cito_2018-inzicht-in-tekstbegrip-een-dynamisch-perspectief-januari-februar-i24-28-jos-cs.pdf?la=nl-NL