Dyslexie en het werkgeheugen
Dyslexie en het werkgeheugen (ofwel korte termijngeheugen)
Als je dyslexie hebt wordt er vaak gezegd dat je voortdurend tegen een overbelast werkgeheugen aan loopt, maar wanneer is dat dan een probleem? Waar heeft dit effect op? En vooral: wat kun je er aan doen?
- Wat doet het werkgeheugen?
- Hoe kun je overbelasting voorkomen?
Het werkgeheugen is een systeem dat verantwoordelijk is voor het tijdelijk onderhouden en gelijktijdig verwerken van informatie (bijv. reken uit: 231+425= ….).
Informatie die niet wordt herhaald is binnen 30 seconden uit het werkgeheugen verdwenen.
Tijdens workshops over dit thema vroeg ik deelnemers een som uit het hoofd uit te rekenen (bijvoorbeeld 231+425=..). Ik liet ze het antwoord regelmatig herhalen gedurende de workshop. Wat was ook alweer het antwoord op de som? Helemaal aan het eind van de workshop stelde ik de volgende vraag: Welke som vroeg ik jullie aan het begin van deze workshop uit te rekenen? Op een paar deelnemers na wist niemand het antwoord op die vraag. Het korte termijngeheugen had de info gewist, want die was niet belangrijk in de loop van het proces. Mede door de herhaling konden alle deelnemers het antwoord op de betreffende som geven.
Als je dyslexie hebt moet informatie die je wilt onthouden, 2,5 tot 6x vaker worden herhaald dan bij personen zonder dyslexie. Dat betekent dat als een klasgenoot een tafel kent na 3x herhalen de klasgenoot met dyslexie de tafel 7,5 tot 18x moet herhalen. Pas dan komt de informatie in het lange termijngeheugen terecht en kun je het dus goed onthouden. Een leerling met dyslexie heeft dus aanzienlijk meer tijd nodig om de leerstof/informatie in het langetermijngeheugen te krijgen. Binnen het onderwijs krijgen leerlingen met dyslexie niet genoeg tijd om de vele herhalingen ook uit te voeren. En thuis is het vreselijk vervelend als je zo vaak hetzelfde moet herhalen. Vooral als je merkt dat het weinig of niks helpt.
Het vervelende van het korte termijngeheuegen is dat het beperkt is in capaciteit, maar dat het wel door moet werken. Overtollige informatie wordt dan ook snel weggegooid als het niet belangrijk is, ofwel niet voldoende herhaald is. Leerlingen gaven in gesprekken aan letterlijk iets te voelen knappen en dat daarna alle Franse woordjes die ze zo goed geleerd hadden verdwenen waren uit hun hoofd. En het "kwijt zijn" van de leerstof is voor alle leerlingen met dyslexie herkenbaar.
Onderzoek van Alan Baddeley e.a. (Baddeley & Hitch (1974)*) toont aan dat het werkgeheugen uit verschillende componenten bestaat die met elkaar samenwerken. Het fijne hiervan is dat er altijd wel een sterke kant binnen je werkgeheugen is die je kunt inzetten. Het geheugen is namelijk erg talig en dat is nu net niet de sterke kant bij dyslexie.
*Voor wie meer wil weten over de componenten waaruit het werkgeheugen bestaat: https://www.simplypsychology.org/working-memory.html
- Kort gezegd is het belangrijk om veel visuele ondersteuning te gebruiken als je iets wilt onthouden in de vorm van tekeningetjes of illustraties.
- Emotie speelt ook een belangrijke rol. Het kan het onthouden blokkeren, maar ook stimuleren.
- En tot slot zorgt betrokkenheid bij hetgeen je moet leren of onthouden een belangrijke rol. Als je de leerstof op jezelf kunt betrekken zul je het gemakkelijker onthouden.
Tijdens een workshop kregen de deelnemers 15 woorden te zien op het digibord:
Bloem
Snor
Kroon
Beer
Lap
Klok
Zwaan
Rek
Tas
Berg
Kruik
Hoen
Goot
Maag
Kar
Zij mochten deze woorden 1 minuut bekijken. Daarna verdwenen de woorden en kregen de deelnemers 5 minuten de tijd om de woorden die ze hadden onthouden op te schrijven. De resultaten waren erg wisselend, zoals verwacht. Ik liet enkele hoog scorende deelnemers uitleggen hoe zij tot hun score waren gekomen. Zij gaven hun eigen manier van onthouden aan, waarbij woorden met elkaar verbinden de meest genoemde manier was.
Daarna bespraken we enkele mogelijkheden om de woorden beter te kunnen onthouden:
- Verbinden: hoe kun je sommige woorden met elkaar verbinden (zelfde beginletter; verbinding qua betekenis bijv. alle dieren/voedsel/kleding bij elkaar, etc.?
- Verhaaltechniek: verzin een samenhangend verhaal met de woorden (bijv. ei-verhaal https://lereniseenmakkie.nl/Stampwerk/Ezelsbruggen2.html )
- Plaatsen: plaats de woorden in gedachte in een bekende ruimte, zoals de weg naar school, je eigen huis of je slaapkamer: De Romeinse Truc: https://lereniseenmakkie.nl/Stampwerk/Ezelsbruggen2.html .
Bij alle deelnemers waren de resultaten bij het herhalen van de opdracht aanzienlijk toegenomen.
Om het werkgeheugen niet teveel te overbelasten en om er dus voor te zorgen dat informatie terecht komt in het lange termijngeheugen zijn bovenstaande tips de moeite van het proberen waard.
Hier volgen nog enkele vakgerichte tips:
Nederlands
- Spellingkaart met regels als regels nog niet geautomatiseerd zijn
- Gebruik de spellingcontrole
- Zet alle zintuigen in: zeg het woord, schrijf het woord, zie het woord, hoor het woord
- Lees luisterboeken
- Gebruik voorleessoftware: Claroread- Textaid
- https://www.StudyGo.com
- Gebruik kleurtjes
- Gebruik flitskaartjes
Moderne vreemde talen
- Zie Nederlands en..
- Schrijf de woorden steeds in een andere kleur, met ander schrijfgerei
- Spreek de woorden in op MP3 en herhaal ze regelmatig
- www.StudyGo.com
- Teletekst 888 bij Engelse zenders
- Een vakantiebaantje in het buitenland
Wiskunde/rekenen
- 80% taal bij wiskunde en rekenen
- Schrijf formules en bewerkingen op kaartjes
- Tafelposter op de wc
- Verzin trucjes: tafel van 9, tafel van 5
- Gebruik een tafelkaart
- Arceer van tevoren + of –
- Teken sommen uit
- Visualiseren van feiten door filmpjes, foto’s
- Feiten vaak herhalen
Zaakvakken
- Zie tips bij de talen
- Maak ezelsbruggetjes:
- Mijn goudvis Bas eet haast nooit chocoladepudding= Volgorde van de landen in Midden-Amerika van west naar oost: Mexico, Guatemala, Belize, El Salvador, Honduras, Nicaragua, Costa Rica en Panama
- Computerspelletjes voor topografie (zie bij websites)
- Associëren van feiten
- Mindmaps
Algemeen
- Motivatie
- Rust nemen voor je hersenen
- Niet teveel afleiding: multitasken bestaat niet: https://www.quest.nl/mens/psychologie/a25558330/multitasken-bestaat-niet/
- Leer meerdere kortere tijden dan 1 lange tijd
- Zet al je zintuigen in (zien-horen-doen)
- Goed slapen
- Niet teveel tegelijk leren*
- Leg verbanden met wat je al weet
- Rook en drink niet en eet niet teveel voor een tentamen
*Ons korte termijngeheugen onthoudt max. 7 dingen tegelijk (met een standaarddeviatie van -2/+2) of een hoeveelheid chunks. Een chunk is een geheugeneenheid bestaande uit onderdelen die een sterke relatie hebben (George Miller’s "Magical Number Seven”). Het ligt eraan wat je moet onthouden hoeveel onderdelen een chunk kan bevatten: ongeveer 7 cijfers, 6 letters en 5 woorden.
Handige websites bij het leren en onthouden:
https://www.lereniseenmakkie.nl
Terry van de Beek www.dyslexie-express.nl